Phan Trọng Luận (1927-19 tháng 10 năm 2013) là một Giáo sư, Nhà giáo Nhân dân Việt Nam, nguyên tổng chủ biên bộ sách giáo khoa văn học ở bậc trung học phổ thông, nguyên cán bộ nghiên cứu và giảng dạy trực thuộc Trường Đại học Sư phạm Hà Nội.

Tiểu sử và sự nghiệp

Giáo sư Phan Trọng Luận là một nhà sư phạm, một học giả, một người thầy của nhiều thế hệ sinh viên và học viên cao học, nghiên cứu sinh tại trường Đại học Sư phạm Hà Nội, ngôi trường thời tuổi trẻ ông theo học với tư cách là sinh viên khóa 1. Phan Trọng Luận sinh năm 1927 tại xã Đông Thái, huyện La Sơn, tỉnh Hà Tĩnh (nay thuộc xã Đức Châu, huyện Đức Thọ tỉnh Hà Tĩnh), trong một gia đình dòng dõi khoa bảng yêu nước. Cụ nội của ông là tiến sĩ, Tổng đốc Hải Dương Phan Tam Tỉnh, nổi tiếng thanh liêm. Ông nội của ông là tiến sĩ Phan Trọng Mưu, sĩ phu trong phong trào Cần Vương. Cha của ông là Phan Trọng Quảng, một lão thành cách mạng, người cùng thế hệ với Trần Phú từng được cử sang dự lớp huấn luyện ở Quảng Châu do Nguyễn Ái Quốc phụ trách.

Trong hơn nửa thế kỷ từ ngày đầu khởi nghiệp giảng dạy và nghiên cứu tới nay, bằng tâm huyết và những cống hiến khoa học của mình, giáo sư Phan Trọng Luận đã có công đưa khoa học dạy văn và học văn trong nhà trường Việt Nam lên một tầm cao mới, vững chãi, toàn diện và hiện đại hơn, góp phần to lớn cho sự nghiệp giáo dục Việt Nam. Nhiều công trình về lý luận văn học, phương pháp dạy học văn trong nhà trường phổ thông đã được ông trước tác, cho thấy tầm vóc của ông trong lĩnh vực lý luận giảng dạy văn học trong nhà trường là không thể thay thế.

Ngay từ thập niên 60 của thế kỷ XX, trong bối cảnh mà phương pháp dạy học văn đa phần chỉ chú ý đến bài văn, chỉ thấy công việc của giáo viên, thì Phan Trọng Luận đã đưa ra chuyên luận Rèn luyện tư duy qua giảng dạy văn học (1969), đặt ra vấn đề dạy văn phải chú ý đến vai trò người học, chú ý bồi dưỡng và phát triển tư duy hình tượng, tư duy sáng tạo cho học sinh.

Những năm 70 của thế kỷ XX, Phan Trọng Luận xuất bản Phân tích tác phẩm văn học trong nhà trường (1977), một bộ giáo trình giảng văn tương đối dày dặn, với nhiều vấn đề cơ bản, mới mẻ của khoa học dạy văn lần đầu tiên được đề cập. Liền mạch với mục đích phát huy những yếu tố nội sinh từ người học nhằm tiếp nhận văn học theo hướng tích cực, trong những năm đầu thập niên 80 của thế kỷ XX Phan Trọng Luận tiếp tục ra mắt chuyên luận Cảm thụ văn học – giảng dạy văn học (1983). Như người đọc nhận thấy, qua chuyên luận, tác giả đã không chỉ dem đến những thông tin mới về lý thuyết tiếp nhận văn học, góp phần hiện đại hóa lý thuyết dạy học văn, mà còn hàm chứa phương pháp tư duy đúng đắn nhằm tiếp cận chân lý khoa học.

Một số giáo trình, sách chyên khảo

Phan Trọng Luận, Tuyển tập Phan Trọng Luận, Nhà xuất bản Giáo dục, 2005

Phan Trọng Luận, Giáo trình Phương pháp dạy học Văn (Hệ từ xa), Đại học Huế, 2005

Phan Trọng Luận (Viết chung), Từ điển Hồ Chí Minh, Nhà xuất bản Từ điển, 2005

Phan Trọng Luận, Văn học nhà trường -Nhận diện - Tiếp cận - Đổi mới, Nhà xuất bản Đại học Sư phạm, 2007.

Phan Trọng Luận, Văn học nhà trường -Những điểm nhìn, Nhà xuất bản Đại học Sư phạm, 2011

Phan Trọng Luận (Tổng chủ biên), Sách giáo khoa Ngữ văn lớp 11, Nhà xuất bản Giáo dục, 2002-2005

Phan Trọng Luận (Tổng chủ biên), Sách giáo khoa Ngữ văn lớp 12, Nhà xuất bản Giáo dục, 2002-2006

Phan Trọng Luận (Chủ biên), Bài tập Ngữ văn lớp 11, Nhà xuất bản Giáo dục 2005

Phan Trọng Luận (Chủ biên), Bài tập Ngữ văn lớp 12, Nhà xuất bản Giáo dục 2006

Phan Trọng Luận (Chủ biên), Phạm Thị Thu Hương, Dạy học theo chuẩn kiến thức, kĩ năng lớp 12, Nhà xuất bản Đại học Sư phạm, 2009

Phan Trọng Luận (Chủ biên), Phạm Thị Thu Hương, Dạy học theo chuẩn kiến thức, kĩ năng lớp 11, Nhà xuất bản Đại học Sư phạm, 2010

Phan Trọng Luận (Chủ biên), Phạm Thị Thu Hương, Dạy học theo chuẩn kiến thức, kĩ năng lớp 10, Nhà xuất bản Đại học Sư phạm, 2010

Phan Trọng Luận (Chủ biên), Phạm Thị Thu Hương, Thiết kế bài học Ngữ văn 10, Nhà xuất bản Giáo dục, 2007

Phan Trọng Luận (Chủ biên), Phạm Thị Thu Hương, Thiết kế bài học Ngữ văn 11, tập 1-2, Nhà xuất bản Giáo dục, 2008

Phan Trọng Luận (Chủ biên), Phạm Thị Thu Hương, Thiết kế bài học Ngữ văn 12, tập 1-2, Nhà xuất bản Giáo dục, 2009

Giải thưởng

Giáo sư Phan Trọng Luận được trao tặng Giải thưởng Nhà nước về Khoa học Công nghệ đợt 1, năm 2000 cho cụm công trình Lý luận dạy và học văn học; và danh hiệu Nhà giáo Nhân dân cho những cống hiến xuất sắc của ông đối với sự nghiệp giáo dục Việt Nam.