✨Lý Nhân Đạt

Lý Nhân Đạt (chữ Hán: 李仁達; ?- 947), còn gọi là Lý Hoằng Nghĩa (李弘義) (945-946), Lý Hoằng Đạt (李弘達) (946), Lý Đạt (李達) (946-947), và Lý Nhụ Uân (李孺贇) (947), là một quân phiệt thời Ngũ Đại Thập Quốc trong lịch sử Trung Quốc. Ban đầu ông là một quân nhân của nước Mân. Trong những năm cuối của Mân, ông nổi dậy chống lại hoàng đế Vương Diên Chính và đoạt quyền kiểm soát khu vực Phúc châu. Ban đầu ông trung thành trên danh nghĩa với cả Nam Đường và Hậu Tấn. Khi Hoàng đế Nam Đường Lý Cảnh nỗ lực buộc ông phải nhượng quyền kiểm soát thực tế cho triều đình Nam Đường, ông quay sang theo Ngô Việt và cùng viện binh Ngô Việt đánh bại cuộc tấn công của Nam Đường. Khi quan hệ giữa ông và tướng Ngô Việt Bào Tu Nhượng (鮑修讓) bị đổ vỡ, ông tính giết Bào và tái quy phục Nam Đường, song Bào Tu Nhượng phát hiện được sự việc và ra tay giết Lý Nhân Đạt trước, Ngô Việt từ đó kiểm soát thực tế đối với khu vực.

Nổi dậy chống Mân

Lý Nhân Đạt được thuật là người Quang châu — những người nhập cư Quang châu đến Phúc Kiến dưới sự lãnh đạo của Vương triều vào năm 885.

Lý Nhân Đạt giữ chức Nguyên Tòng chỉ huy sứ của nước Mân, song 15 năm không được thăng chức. xảy ra đấu tranh, Vương Diên Chính lập nước Ân. Lý Nhân Đạt không theo, chạy sang với Vương Diên Chính, được Vương Diên Chính cho làm tướng. Đến khi Chu Văn Tiến sát hại Vương Hy vào năm 944 và xưng đế, Lý Nhân Đạt lại trốn thoát về Phúc châu và bày sách lược chiếm Kiến châu. Chu Văn Tiến có ác cảm với hành động phản phúc của Lý Nhân Đạt, không trao cho chức vụ nào và buộc phải cư trú tại Phúc Thanh. và Tuyền châu thảo phạt đám Trác Nham Minh. Trương Hán Chân dến thành Phúc châu, tấn công cửa đông của thành, Hoàng Nhân Phúng biết gia đình bị giết thì mở cổng lực chiến, đại phá quân Trương Hán Chân, bắt rồi chém Trương Hán Chân. lưu hậu, dùng niên hiệu Bảo Đại của Nam Đường, phụng biểu xưng phiên với Nam Đường, đồng thời sai sứ vào cống với Hậu Tấn. Hoàng đế Nam Đường là Lý Cảnh cho Lý Nhân Đạt làm Uy Vũ tiết độ sứ, Đồng bình chương sự, ban danh Hoằng Nghĩa, đưa vào thuộc tịch (thuộc hoàng tộc Nam Đường). Lý Hoằng Nghĩa cũng sai sứ thiết lập quan hệ hữu nghị với Ngô Việt.

Khi Nam Đường chiếm Kiến châu, có người muốn thừa thắng đoạt luôn Phúc châu, song Hoàng đế Nam Đường không tán thành. Xu mật sứ Trần Giác (陳覺) thỉnh tự đi thuyết phục Lý Hoằng Nghĩa nhập triều. Lý Cảnh cũng ban tước "quốc phu nhân" cho mẹ và vợ của Lý Hoằng Nghĩa, ban chức quan cho bốn em trai của ông, bổ nhiệm Trần Giác làm Phúc châu tuyên dụ sứ, thưởng nhiều vàng và lụa cho Lý Hoằng Nghĩa. Tuy nhiên, Lý Hoằng Nghĩa biết được sách lược này, đến khi gặp Trần Giác thì đối đãi vô lễ và lạnh nhạt. Trần Giác dời Phúc châu mà không dám bảo Lý Hoằng Nghĩa nhập triều., giả chiếu Lý Cảnh lệnh cho Lý Hoằng Nghĩa nhập triều, tự xưng quyền Phúc châu quân phủ sự, phát binh Đinh châu, Kiến châu, Phủ châu, và Tín châu, dưới quyền Kiến châu giám quân sứ Phùng Diên Lỗ (馮延魯) đến Phúc châu nghênh Lý Nhân Đạt. Phùng Diên Lỗ trước tiên viết thư cho Lý Nhân Đạt chỉ rõ họa phúc, Lý Nhân Đạt đáp thư thỉnh chiến. Lý Nhân Đạt sai Lâu thuyền chỉ huy sứ Dương Sùng Bảo (楊崇保) đem binh sĩ trong châu kháng cự. Lý Cảnh ban đầu rất tức giận vì Trần Giác chuyên lệnh, song vẫn quyết định viện trợ. Ngày Đinh Sửu (19) tháng 8 (17 tháng 9), Trần Giác và Phùng Diên Lỗ đánh bại Dương Sùng Bảo tại Hậu Quan (候官), đến ngày Mậu Dần hôm sau thừa thắng tấn công cửa tây của thành Phúc châu. Lý Nhân Đạt xuất kích, giành được thắng lợi, bắt được Tả Thần Uy chỉ huy sứ Dương Khuông Nghiệp (楊匡鄴) của Hậu Đường. Lý Cảnh bổ nhiệm Vĩnh An tiết độ sứ Vương Sùng Văn (王崇文) làm Đông Nam diện đô chiêu thảo sứ, Ngụy Sầm (魏岑) là Đông diện giám quân sứ, Phùng Diên Lỗ là Nam diện giám quân sứ, hội binh công Phúc châu, chiếm được ngoại quách. Lý Nhân Đạt cố thủ tại thành thứ nhì., sai sứ dâng biểu xưng thần và mượn quân Ngô Việt. Ngày Kỉ Dậu (22) tháng 11 (18 tháng 12), binh sĩ Ngô Việt đến Phúc châu, từ bến cá phía nam bí mật vào châu thành. Quân Nam Đường tiến chiếm Đông Vũ môn, Lý Đạt cùng quân Ngô Việt cùng chống cự song không thuận lợi. Từ đó, trong ngoài bị cắt đứt, trong thành càng nguy khốn. Lý Cảnh sai thứ sử Tín châu là Vương Kiến Phong (王建封) trợ giúp tiến công Phúc châu. Tuy nhiên, nội bộ quân Nam Đường hỗn loạn, Vương Sùng Văn tuy là nguyên soái song Trần Giác, Phùng Diên Lỗ, Ngụy Sầm tranh quyền; còn Lưu Tòng Hiệu và Vương Kiến Phong không phục không tuân mệnh, họ tranh công với nhau, tiến thoái không tương ứng.

Sang năm 947, Tiền Hoằng Tá mất và người kế vị là Tiền Hoằng Tông. Lý Đạt để em họ là Lý Thông (tức Lý Hoằng Thông) làm tri Phúc châu lưu hậu, tự đến Tiền Đường yết kiến Tiền Hoằng Tông. Tiền Hoằng Tông "thừa chế" thăng Lý Đạt là kiêm thị trung, đổi tên là Nhụ Uân. Không lâu sau, Lý Nhụ Uân lo sợ rằng Tiền Hoằng Tông muốn giữ ông lại Tiền Đường, và dùng 20 măng bằng vàng cùng những đồ quý khác hối lộ Nội nha thống quân sứ Hồ Tiến Tư (胡進思), xin được về Phúc châu. Hồ Tiến Tư thỉnh cầu cho Lý Nhụ Uân, Tiền Hoằng Tông chấp thuận.

Qua đời

Tuy nhiên, sau đó Lý Nhụ Uân và Bào Tu Nhượng không hòa hợp, Lý Nhụ Uân âm mưu ám sát Bào Tu Nhượng và đem Phúc châu hàng Nam Đường. Bào Tu Nhượng biết chuyện nên dẫn binh tiến công phủ đệ của Lý Nhụ Uân, giết Lý Nhụ Uân ngay hôm đó, và tru di người thân của ông, Ngày Kỉ Dậu (29) tháng 12 (11 tháng 2 năm 948), Bào Tu Nhượng truyền thủ cấp của Lý Nhụ Uân đến Tiền Đường, Tiền Hoằng Tông cho Thừa tướng Ngô Trình (吳程) quản lý Uy Vũ.