✨Ngựa bạch Việt Nam

nhỏ|phải|Một con ngựa bạch Việt Nam đang được nuôi tại Trung Sơn Trầm, Sơn Tây Ngựa bạch Việt Nam hay còn gọi đơn giản là ngựa bạch (có ý chỉ về ngựa có màu lông trắng, da trắng hồng, mắt xanh da trời) là một màu ngựa xưa có ở Cao Bằng rồi được nhân nuôi rải rác ở vùng Việt Bắc Việt Nam. Ngày nay chúng được nuôi nhiều nhất ở Thái Nguyên, Bắc Giang, Lạng Sơn và Cao Bằng.

Ngựa bạch được coi là ngựa thuốc quý hiếm để nấu cao ngựa bạch. Chúng thường được sử dụng để bán lấy thịt và nấu cao, có thể dùng thịt và xương để làm thuốc chữa bệnh. Do nhiều người săn lùng ngựa bạch để nấu cao nên bà con đua nhau nuôi và gây giống, số lượng ngựa bạch đã tăng lên rất nhiều Đây là giống vật nuôi quý hiếm được nhà nước Việt Nam công nhận là một giống vật nuôi được phép sản xuất, kinh doanh tại Việt Nam, giá ngựa bạch giống bình thường từ 16 đến 20 triệu đồng một con.

Đặc điểm

Di truyền

Ngựa bạch là do gen bạch (gene Cr - Cream) đã được nghiên cứu kỹ, làm nhạt màu lông ngựa. Tỷ lệ ngựa bạch so với các màu ngựa khác xưa chỉ chiếm 1/100, nhưng nay đã tăng lên rất nhiều. Trong thực tế ngựa bạch có nhiều ở giống hãn huyết ở Nga, nhưng không có ở giống ngựa đua xuất xứ từ nước Anh. Ở Trung Quốc, tỷ lệ ngựa bạch vùng Tam Hà rất cao, nhưng ở Tân Cương thì rất thấp. Ở nước ta, ban đầu ngựa bạch được nhân giống giao phối cận huyết lâu dài của một quần thể ít được chọn lọc. Do việc phối giống tự nhiên là hoàn toàn ngẫu nhiên và không có sự tác động kiểm soát của con người dẫn đến mức độ cận huyết cao. Chỉ ở các Trung tâm nghiên cứu, việc quản lý đực giống và ghép đôi giao phối được kiểm soát chặt chẽ mới khống chế được yếu tố cận huyết. Trong dân gian, ngựa bạch ngày nay được lai giống với ngựa bạch có nguồn gốc Trung Quốc nên tầm vóc và sức khỏe đang được nâng cao.

Thể vóc

Ngựa bạch có tầm vóc nhỏ, con trưởng thành chỉ nặng khoảng 150–180 kg. Chúng có ở những nông hộ nuôi nhỏ lẻ, không được chăm sóc hợp lý nên thể vóc của chúng rất nhỏ. Chúng có ngoại hình vuông đứng, chưa cân đối, cao vây thấp hơn cao khum một chút, bụng to, ngực lép. Toàn thân ngựa từ lông mình, bờm, lông đuôi, từ màu mắt đến móng chân đều trắng hoặc trắng hồng. Tai ngựa nhỏ và cuộn ống rất xinh. Da ngựa có màu trắng hồng hay hồng nhuận. Con ngươi có màu xanh da trời, trong tối soi đèn có màu đỏ rực. Cả bốn móng có màu trắng ngà. Màu da các lỗ tự nhiên như mũi, miệng, bộ phận sinh dục đều có màu hồng nhuận.

Đặc điểm màu sắc ngựa bạch cũng dễ bị nhầm với ngựa kim (gene Gr - Grey) và ngựa Trắng (gene W - White). Ngựa Kim thì có màu da đen, móng đen, và khi mới đẻ ra, chúng có màu lông Đỏ và Đen bình thường nhưng dần dần chuyển sang màu trắng sau nhiều lần thay lông. Ngựa Trắng khác ngựa bạch là chúng có màu mắt sẫm. Màu lông của chúng trắng tuyết chứ không nhiều sắc độ trắng sữa như ngựa bạch.

Mê tín ngựa bạch nấu cao và thuốc bổ mới có vài chục năm nay, nhất là sau khi Việt nam thống nhất, nhà nước cho phát triển kinh doanh tư nhân, kinh tế và đời sống nhân dân nâng cao. Trong sách thuốc Nam và thuốc Bắc, chỉ có Hổ, Gấu, Hươu, và Khỉ được nấu cao và thuốc bổ, không có Ngựa Bạch. Bây giờ nhiều người cho rằng cùng là loài ngựa, bạch hay thường thì xương thịt không khác nhau.

Tập tính

Ngựa bạch có tác phong chậm chạp, nó chậm nhưng khỏe. Giống ngựa quý này tính vốn lì hơn ngựa thường nên bao giờ cũng có cái dáng chậm rãi. Tập tính của ngựa bạch chậm hơn ngựa thường nên mới nhìn tưởng chúng yếu sức nhưng thực ra không phải vì chúng đi lì hơn, tập tính cũng hiền hơn, chúng lành tính nên cũng ít xảy ra ẩu đả kể cả mùa động dục Chúng bệnh tật rất ít, thường chỉ mắc các bệnh thông thường như đầy hơi, chướng bụng, hoàn toàn dễ chữa khỏi. Tuy nhiên chúng thích nghi với thời tiết mùa hè kém hơn nhiều so với trâu, bò, ngựa bạch là giống không chịu được trời quá nóng

Ngựa giống 1 năm tuổi mua về chăm sóc khoảng 1 năm là bán được. Ngựa con mới đẻ chăm sóc 1 năm rưỡi đến 2 năm là bán được. Không nên nuôi quá 2 năm tuổi, vì sau đó nó hầu như không lên cân nữa, nuôi sẽ không kinh tế. Ngựa bạch và ngựa thường cứ hơn một năm đẻ một lứa một con và chỉ đẻ vào đầu năm. Vì thế, sau khi đẻ vài lứa đầu, ngựa cái đẻ trễ, nên nó nghỉ chửa, để đầu năm tới sẽ chửa vào đầu năm. Tập tính của ngựa đực không bao giờ nhảy giống ngựa mẹ. Giống ngựa nói chung rất quý chủ, nhưng không bằng chó. Bán đi vài năm, thì nó theo hẳn chủ mới, không còn lưu luyến chủ cũ như chó.

Chế độ ăn

nhỏ|phải|Ngựa bạch Việt Nam có chế độ ăn đa dạng Ngựa bạch là loài dễ nuôi, không phải lo chuyện ăn uống nhiều. Chúng chịu ăn tất cả các loại cỏ. Tuy quý hiếm chúng ăn tất cả những thứ cây cỏ mà ngựa thường có thể ăn được, thậm chí ăn được cây chuối như lợn, chuối băm trộn lẫn cám. Là loại đại gia súc sống nhiều ở vùng núi nên chăm sóc chắc cũng không khó, cho ngựa ăn đủ thức ăn gồm rau, cỏ, lá ngô kết hợp với thức ăn tinh như cám gạo, cám ngô. Giống ngựa với bộ lông trắng muốt này ít khi bị dịch bệnh, mùa mưa ăn cỏ, mùa khô thiếu thức ăn thì chúng ngốn cả thân ngô hay vỏ đậu xanh mà vẫn chẳng nề hà, chẳng bị bệnh tật trong khi Hội Chăn nuôi Việt Nam thì cho rằng còn khoảng 500 con ngựa bạch Trại ngựa trắng Bá Vân là nơi nuôi dưỡng hơn 100 con ngựa bạch thuần chủng đạt tiêu chuẩn được nghiên cứu chăm sóc đặc biệt và nhân giống bảo tồn nguồn gen ngựa quý của Việt Nam. Ở Việt Nam, hoạt động kinh doanh, chế biến các sản phẩm ngựa bạch trong đó có cao ngựa bạch chưa được siết chặt quản lý. Cần đưa nghề nuôi ngựa bạch và chế biến ngựa bạch vào khuôn khổ để đẩy mạnh phát triển kinh tế quốc dân. Khả năng số đầu ngựa bạch sẽ không tăng nhanh vi số người mê muội tin vào thứ thần dược trị bách bệnh cao ngựa bạch

Có cách nuôi ngựa kì lạ của người dân xứ Lạng với cách chăn thả và nuôi nhốt rất cẩn thận của chủ trại bởi giá một chú ngựa bạch rất cao nhưng ngựa bạch ở xã Hữu Kiên, Chi Lăng, Lạng Sơn người dân lại có một cách nuôi lạ. Người nuôi ngựa nơi đây để cho chú ngựa của mình tự phát triển ở nơi đồi núi, nếu nói ngựa bạch ở nơi đây là ngựa hoang, ngựa ở nơi đây được nuôi từ rất nhiều năm trước và ngựa bạch được chuộng nhân giống vì có giá thành cao. Ở đây ngựa tự đi kiếm cái ăn, chúng có thể đi cả tuần, cả tháng mới trở về nhà. Vào mùa gặt thì mới phải chăn thả cẩn thận hơn, không hiếm trường hợp trong khi lang thang ở các khu đồi núi, ngựa bị ngã hay trượt chân xuống hố, nếu có người phát hiện sớm thì cứu được nhưng cũng có khi là bỏ mạng vì chấn thương, những chú ngựa ở nơi này tự quyết định mạng sống của mình ở vùng đồi núi hoang vu này

Ở Khuôn Kén, mỗi hộ, chỉ cần đầu tư từ 10-15 triệu đồng là có thể mua được một con ngựa giống non khoảng 5 tháng tuổi, chăm sóc tốt, sau 3 năm là ngựa cái bắt đầu sinh sản, trung bình ngựa cái sẽ đẻ một con/năm. Ngựa con 5 tháng tuổi là có thể xuất bán giống, nếu nuôi đến khi trưởng thành thì giá trị từ 40 - 45 triệu đồng/con, ngựa đực thì sẽ có giá trị kinh tế cao hơn, trung bình vào khoảng 50 - 60 triệu đồng/con. So với nuôi ngựa thịt hay nuôi trâu, bò thì việc nuôi ngựa bạch khá dễ mà lại yên tâm về đầu ra của sản phẩm, nuôi sáu con ngựa bạch với giá trị gần 200 triệu đồng.

Cao ngựa

Cách phân biệt cao ngựa bạch thật giả qua nhận biết màu cánh gián (sẫm hay nhạt là do cách nấu của từng cơ sở), mặt hơi mịn, hơi bóng, cao càng khô độ bóng sẽ giảm. Cao giả là miếng cao trong suốt thì thành phần chủ yếu là sáp ong còn loại cao có nhiều hạt trắng là do người nấu chạy theo lợi nhuận nghiền bã xương đã nấu trộn vào. Thị trường Việt Nam hiện nay có rất nhiều loại cao xương ngựa không rõ nguồn gốc, không nhãn mác và không có hạn sử dụng. Bản chất của cao xương ngựa chỉ là một loại thực phẩm chức năng So với các địa phương khác thì cao ngựa Bắc Giang được đánh giá cao hơn cả về chất lượng. Hiện nay, cao ngựa Bắc Giang đã được khách hàng trong và ngoài nước tín nhiệm.