✨Phục hồi triều đại trong lịch sử Việt Nam

Phục hồi triều đại trong lịch sử Việt Nam là các phong trào nhằm khôi phục lại một triều đại đã sụp đổ từ các lực lượng chính trị trung thành diễn ra trong lịch sử Việt Nam. Các phong trào này không chấp nhận triều đại mới, không thừa nhận tính chính thống và thường gán ghép triều đại mới là ngụy triều. Việc chống lại triều đại mới để phục hồi triều đại cũ dẫn đến những cuộc nội chiến dữ dội trong lịch sử Việt Nam. Một số nỗ lực trong đó đã lôi kéo quân đội nước ngoài vào và một số trong đó đã dẫn đến việc đất nước bị nước ngoài chiếm đóng và mất độc lập.

Tổng quan

Khi một biến cố chính trị xảy ra, một triều đại mới dựng lên thường do hai trường hợp chủ yếu; một là, công trạng đánh đuổi ngoại xâm; hai là, đánh đổ triều đại cũ thối nát. Phục hồi, phục dựng, trung hưng hay lập lại một triều đại, lập lại một chế độ chính trị là một hiện tượng thường xảy ra trong lịch sử nhiều quốc gia trong đó có Việt Nam. Hoạt động chính trị này nhằm khôi phục triều đại cũ bị đánh đổ. Tuy nhiên, các lực lượng chính trị phong kiến cũng lợi dụng danh nghĩa phò vua để tranh đoạt quyền lực của chính dòng vua mà họ kêu gọi phò tá. Đối với các lực lượng phong kiến trong nước của Đại Việt, khi họ không đủ sức đánh bại đối thủ đã cầu viện quân đội nước ngoài, điều này xảy ra nhiều lần, các tài liệu tại Việt Nam sau 1975 chỉ trích nặng nề điều này. Đối với lực lượng nước ngoài can thiệp, họ cũng sử dụng chiêu bài này để nhân đó xâm chiếm Đại Việt, như trường hợp quân Minh vào nước Việt vào đầu thế kỷ 15. Khi Chiến tranh Lê – Mạc diễn ra, nhà Minh một lần nữa tung ra chiêu bài phò Lê diệt Mạc nhằm thôn tính Đại Việt lần nữa.

Lịch sử

Phục hồi nhà Lý

Sau sự kiện sắp đặt cho Lý Chiêu Hoàng nhường ngôi cho Trần Cảnh, Lý Huệ Tông - cha của Lý Chiêu Hoàng được nhiều người trung thành mưu lập làm lãnh đạo tập hợp lực lượng chống nhà Trần, nhưng nhà Trần hiểu rõ điều này. Mặc dù họ kiểm soát Lý Huệ Tông nhưng luôn lo sợ sẽ có bạo loạn, Trần Thủ Độ đã giải quyết ông ấy ở chùa Chân Giáo vào tháng 8 năm 1226. Nhiều nỗ lực chống nhà Trần để phục hồi nhà Lý đã diễn ra. Nhà Trần tiến hành các cuộc truy sát hoàng tộc nhà Lý, nhiều hoàng thân quốc thích bỏ chạy ra nước ngoài, như Lý Long Tường. Nỗ lực phục hồi nhà Lý là sự kiện không nổi bật trong lịch sử, không dữ dội như các triều đại sau này, việc chuyển giao quyền lực cũng không có sự can thiệp của nước ngoài.

Phục hồi nhà Trần

Nhà Trần bị Hồ Quý Ly cướp ngôi vào năm 1400, nhà Hồ thành lập. Để phục hồi quyền lực nhà Trần, có người đã cầu viện nước ngoài, từ đó dẫn đến hậu quả nghiêm trọng cho Đại Việt. Quân Minh nhân danh phù Trần diệt Hồ đã kéo vào Đại Việt, nhưng sau khi họ diệt nhà Hồ họ diệt luôn cả nhà Hậu Trần để có thể thống trị Đại Việt. Thời kỳ thống trị này gọi là Bắc thuộc lần thứ tư, kéo dài hơn 20 năm.

Để phục hồi quyền lực cho nhà Trần, người trung thành của nhà Trần đã cầu viện nước ngoài, mục đích của họ không chỉ không đạt được mà còn khiến đất nước bị tàn phá, người dân lầm than khốn khổ. Cuối cùng, Đại Việt phục hồi độc lập nhờ vào phong trào Khởi nghĩa Lam Sơn, một triều đại mới lập nên - nhà Lê.

Phục hồi nhà Lê

Nhà Hậu Lê thành lập vào năm 1428 sau khi đánh đuổi nền thống trị của nhà Minh tại Đại Việt. Tuy nhiên chỉ tồn tại được trăm năm thì vào năm 1527 bị Mạc Đăng Dung cướp ngôi. Những người trung thành đã tái lập nhà Lê vào năm 1533 và bắt đầu phát động phù Lê diệt Mạc, dẫn đến cuộc chiến tranh Nam – Bắc triều. Nhà Mạc cuối cùng sụp đổ và nhà Lê đã thành công phục dựng. Tuy vậy, họ vĩnh viễn không có thực quyền mà quyền lực rơi hết vào tay họ Trịnh. Đến cuối thế kỷ 18, phong trào Tây Sơn nổi lên phát động phong trào phù Lê diệt Trịnh và đã thành công trong việc lật đổ chúa Trịnh trao lại quyền hành cho vua Lê. Thời gian sau đó, Tây Sơn phế bỏ vua Lê, trực tiếp nắm quyền ở Bắc hà. Để có thể đánh bại Tây Sơn, vua Lê là Lê Chiêu Thống đã cầu viện nước ngoài. Ông ta đã rước hơn 20 vạn quân Mãn Thanh vào Đại Việt. Nỗ lực cầu viện nước ngoài này thất bại khi Quang Trung đánh bại hoàn toàn quân Thanh, triều đình nhà Thanh sau đó đã công nhận nhà Tây Sơn.

Phục hồi quyền lực Đàng Trong của chúa Nguyễn

Chúa Nguyễn với phạm vi quyền lực cai quản Đàng Trong (tương ứng với miền Nam Việt Nam hiện nay) sau hai thế kỷ nắm quyền đã bị phong trào Tây Sơn lật đổ. Những người trung thành đã hỗ trợ cho Nguyễn Ánh. Nguyễn Ánh để tiêu diệt Tây Sơn phục hồi quyền lực đã cầu viện nước ngoài, trước hết cầu viện Xiêm La, sau đó cầu viện Pháp. Hành động cầu viện này đã bị nhiều nhà sử học Việt Nam hiện đại chỉ trích nặng nề. Tuy nhiên, Nguyễn Ánh đã thành công phục hồi quyền lực dòng tộc chúa Nguyễn, và thừa hưởng thành quả chính trị mà Tây Sơn tạo dựng ở Đàng Ngoài, tiếp quản phần lãnh thổ này năm 1802. Chúa Nguyễn không chỉ phục hồi được Nam hà mà có cả Bắc hà. Nỗ lực phục hồi này nổi bật yếu tố cá nhân của Nguyễn Ánh, nhân vật lịch sử này đã chạy Tây Sơn trong một thời gian dài, lẩn trốn khắp mọi nơi. Cuối cùng, ông đã thành công nhưng sau khi phục dựng lại quyền lực đã trả thù vô cùng tàn khốc người nhà Tây Sơn.

Phục hồi Tây Sơn

Sau nhiều thập niên đánh nhau với những người trung thành với chúa Nguyễn, nhà Tây Sơn sụp đổ vào năm 1802. Những người trung thành với Tây Sơn đã tìm con của Nguyễn Nhạc là Nguyễn Văn Đức để lãnh đạo một phong trào khôi phục Tây Sơn. Tuy nhiên, phong trào này bị nhà Nguyễn tiêu diệt vào năm 1831, con Nguyễn Nhạc là Nguyễn Văn Đức, Nguyễn Văn Lương và cháu là Nguyễn Văn Đâu bị chém theo hình thức "chém ngang lưng", dòng dõi Tây Sơn kết thúc. Cho đến những năm 1833-35, một cuộc bạo loạn chống nhà Nguyễn do Lê Văn Khôi khởi xướng, nhân vật này được một số tài liệu cho rằng là hậu nhân của Tây Sơn, cũng có tài liệu phủ nhận. Ngoài ra, một số nguồn khác chỉ ra thời điểm muộn hơn, như vào giai đoạn Hàm Nghi tại Bình Định vẫn có những người kêu gọi khôi phục Tây Sơn, như Mai Xuân Thưởng.

Phục hồi nhà Nguyễn

Nhà Nguyễn tồn tại được hơn nửa thế kỷ đến năm 1858 thì bị Pháp xâm lược, rồi đến năm 1884 chính thức xác lập quyền thống trị của Pháp trên toàn lãnh thổ Việt Nam. Nhà Nguyễn về sau vẫn tồn tại nhưng không có thực quyền mà chỉ là bù nhìn của Pháp để che đậy nền thống trị thuộc địa. Cần Vương là phong trào phò vua cứu nước nhằm mưu sự đánh đuổi Pháp phục hồi quyền lực nhà Nguyễn. Tuy nhiên phong trào hoàn toàn thất bại.

Nhà Nguyễn tương đồng với nhà Lê trong việc có quyền lực thời gian ban đầu nhưng bị tiếm quyền rồi trở thành bù nhìn; nhà Lê bị lực lượng chính trị trong nước tiếm quyền, còn nhà Nguyễn bị lực lượng nước ngoài khống chế làm bù nhìn. Năm 1940, quân đội Nhật Bản vào Đông Dương, đến tháng 3 năm 1945 họ tiến hành đảo chính Pháp, ngày 11 tháng 3 năm 1945 Bảo Đại ra Tuyên cáo Việt Nam độc lập nhưng không được bao lâu thì Nhật đầu hàng Đồng Minh, đến 30 tháng 8 ông thoái vị, nhà Nguyễn chấm dứt.

Phục hồi Việt Nam Cộng hòa

Chế độ Việt Nam Cộng hòa sau hơn 20 năm tồn tại sụp đổ vào ngày 30 tháng 4 năm 1975. Tuy nhiên về sau những cựu chính khách và sĩ quan quân đội của chế độ này cùng những người trung thành với nó vẫn tìm cách khôi phục lại chế độ.