Võ Thị Viên (chữ Hán: 武氏媛; 5 tháng 11 năm 1815 – 22 tháng 3 năm 1880), còn có húy là Viên, phong hiệu Nhất giai Lương phi (一階良妃), là một cung phi của vua Thiệu Trị nhà Nguyễn trong lịch sử Việt Nam.

Tiểu sử

Thân thế

Lương phi Võ Thị Viên sinh ngày 5 tháng 10 (âm lịch) năm Ất Hợi (1815), là con gái của Phó Vệ úy Võ Hữu Linh, người huyện Hương Trà, tỉnh Thừa Thiên.

Địa vị của bà Viên lúc đó thấp hơn nhiều so với bà Hằng và bà Nhậm. Tuy nhiên, bà Viên lại nhận được sự ân sủng đặc biệt từ vua, mặc cho danh phận thấp kém.

Tam giai Tần

Năm 1841, vua Thiệu Trị tức vị, bà Viên cùng các thiếp thất khác của ông đều được gọi chung là Cung tần (宮嬪). Tuy nhiên, quyển sách phong của Lương phi Võ Thị Viên lại có kích cỡ 14 × 23 cm, nặng hơn 7 kg. Đây là điều khá đặc biệt mà vua đã dành cho bà.

Nội dung sách văn được tạm dịch như sau:

"_Thiệu Trị năm thứ sáu, Bính Ngọ, tháng Giêng, vượt qua ngày mồng một, Đinh Tỵ, được 20 ngày (tức ngày Bính Tí). Thừa thiên hưng vận, hoàng đế ban rằng: Trẫm nghĩ: Vương gia giáo hóa ưu tiên lấy biểu nghi làm chuẩn mực. Khánh lễ quốc gia, theo phép gia ân lớn tự bên trong. Chọn được ngày lành. Ban ra ân chiếu. Đoái nghĩ lương tần họ Võ: Con nhà danh giá, công lao. Tư cách đằm thắm thận trọng. Đoan trang tốt đẹp hết sức trợ giúp cung cấm, dạy bảo thuận hòa. Cung kính nết hạnh, dốc lòng phụng thờ bề trên, dịu dàng khuôn phép. Vui vẻ chiều ý đức Từ. Khéo khôn nhận đầy sủng mệnh. Đúng dịp trẫm mới lên tuổi sơ thọ, nên ân ban khắp chốn đất trời. Nay đang cậy đức lớn đức Từ, cần lớn lao để thêm long trọng. Dựa theo phép tắc. Để ngợi khen riêng. Nay đặc biệt tấn phong ngươi là Lương phi. Phi hãy: Cung nhận tiếng khen. Kính tuân giáo huấn. Thuận kính đúng theo khuôn mẫu, không có điều lầm lẫn, phúc lành mới được nương nhờ, còn mãi chở che. Kính thay._".

Nhiều người khẳng định: "Đây cũng là cuốn sách phong duy nhất làm bằng bạc mạ vàng còn tồn tại, vì ở Việt Nam và hải ngoại, người ta chỉ còn trông thấy một số đồng sách (sách phong bằng đồng) và thể sách (sách phong bằng lụa) mà thôi, chủ yếu mang niên hiệu từ đời Tự Đức trở về sau". Sở dĩ như vậy là vì, sau thất bại trong cuộc chiến đấu chống quân xâm lược Pháp và buộc phải ký hòa ước Nhâm Tuất (1862), vua Tự Đức phải gom gần như toàn bộ vàng bạc trong quốc khố, cũng như thu hồi một số bảo vật bằng vàng và bạc ở các cung để bồi thường cho Pháp và Tây Ban Nha. Năm 1869, Tự Đức ra lệnh cho các hoàng thân, công chúa... nộp lại kim ấn và kim sách đã ban trước đây để triều đình đúc thành vàng mà dùng. Sau đó, vua đã cấp lại cho họ những sách ấn bằng đồng.

Hậu duệ

Lương phi Võ Thị Viên, cùng với Đoan tần Trương Thị Thận, là hai người sinh nhiều con nhất trong nội cung của vua Thiệu Trị. Bà sinh được tổng cộng 6 người con gồm 4 trai 2 gái, lần lượt là:

Gia Hưng vương Hồng Hưu (2 tháng 10 năm 1835 – 9 tháng 5 năm 1885).

An Phước Quận vương Hồng Kiện (6 tháng 5 năm 1837 – 15 tháng 7 năm 1895).

Hoàng tử Hồng Bàng (30 tháng 6 năm 1838 – 21 tháng 7 năm 1853), mất sớm không được phong tặng.

Đồng Phú Công chúa Ý Phương (1840 – 1915).

Hoàng tử Hồng Thụ (22 tháng 10 năm 1842 – 26 tháng 8 năm 1843), chết non.

Hoàng nữ Minh Tư (1845), chết non.

Trong văn hóa đại chúng