✨Phạm Kinh Vỹ

Phạm Kinh Vỹ (16 tháng 9 năm 1691 – 22 tháng 1 năm 1758) là quan đại thần thời Lê Trung Hưng. Sau khi đỗ Tiến sĩ vào năm 1724, ông được gọi là Đại Khoa Phạm Tướng Công. Ông giữ chức Tòng tam phẩm Bồi tụng, Đổng lý Cơ mật viện Đại thần.

Tiểu sử

Phạm Kinh Vỹ sinh vào ngày 16 tháng 9 năm 1691 là con thứ hai của Phạm Gia Thụy tại xã Thổ Hào, hiện nay là xã Thanh Tùng, thuộc huyện Thanh Chương. Ông có húy hiệu Tình Xuyên Bá. Có tài liệu ghi nhận rằng tên chữ thuở đầu của ông là Kinh Vỹ, về sau đổi thành Doãn Vỹ. Trong chế độ khoa cử thời phong kiến Việt Nam, Nghệ An có 150 vị đỗ đại khoa, riêng huyện Thanh Chương có 25 vị. Trong đó, có 3 người đỗ tiến sỹ là Nguyễn Tiến Tài (đăng khoa năm 1664), Phạm Kinh Vỹ (1724) và Nguyễn Lâm Thái (1739).

Sự nghiệp

Năm Canh Thân (1740), vua thăng cho ông chức Hiệu thảo giám sát ngự sử đạo Sơn Nam. Phạm Kinh Vỹ được cử làm Giám sát sứ của các đạo Sơn Nam, Tuyên Quang; ông là quan văn lẫn quan võ.

Tháng 11 năm 1740, Phạm Kinh Vỹ dẹp các cuộc khởi nghĩa ở Thiên Thi, Đường Hào và phá quân khởi nghĩa ở Lạc Thổ, Thạch Bi, Hữu Lũng. Trong năm đó, Phạm Kinh Vỹ và Nguyễn Bá Quýnh đem dân làm nghi binh dụ địch khi Trịnh Doanh dẫn quân đi đánh quân nổi dậy ở phía nam. Năm 1743, Cảnh Hưng 3, đời vua Lê Hiển Tông, triều đình cử Phạm Kinh Vỹ và các quan địa phương đi chọn lính. Năm 1746 ông làm Giám tri diêm đạo thu muối bếp muối ở bờ biển. Thu vào hai kì: đông hạ, tổng cộng thu được 40 hộc, mỗi hộc 80 đồng tiền, đem về chứa ở kho công sở.

Sáng tác thơ

Năm 1751 Tân Dậu, nhân đưa quân qua núi Nữ Cốc, theo lệnh Vua cùng Điền Quận Công dẹp giặc ở Hương Hóa, Tuyên Quang, ông vịnh bài thơ kể về chiến dịch hang Nữ Cốc, tóm tắt 4 câu như sau:

"Duy trung mặc vận tử phòng trù

Chỉ họa âm tùng Nữ Cốc thu

Hoạt lỗ oa cùng nhất trận thu

Phong bi ngật lập độ miêu lưu".

Có nghĩa là:

Trong màn tướng vận trù mưu kế đánh giặc

Vạch ra con đường theo hang tối Nữ Cốc

Chỉ cần một trận đã bắt gọn lũ giặc ở hang cùng

''Dựng bia lưu lại điều tốt đẹp cho mai sau". Một nguồn khác cũng ghi nhận, cách đây gần 300 năm, Tiến sĩ Phạm Kinh Vỹ đã đưa một loài sâm về trồng tại làng Thổ Hào – đến nay vẫn được biết đến với tên gọi Sâm Thổ Hào.

Theo tài liệu khác, vào khoảng những năm 1742–1743, trong bối cảnh một chiến dịch tiễu trừ quân phản loạn ở vùng biên giới, tướng quân Phạm Kinh Vỹ và quân lính gặp phải tình trạng dịch bệnh và sức khỏe suy giảm. Lúc đó, theo lời mộng báo, ông đã được hướng dẫn tìm kiếm một loài sâm có khả năng hồi phục sinh lực cho quân sỹ. Sau khi tìm được và sử dụng loài sâm này, toàn quân đã thu được điều trị, từ đó khi trở về quê, ông đã mang theo giống sâm về trồng trên đất Thổ Hào. Qua thời gian, loài sâm này được trồng phổ biến, trở thành dược liệu được dâng tiến Vua chúa, nên được gọi là đặc sản "Tiến Vua".

Theo một phiên bản của gia phả Phạm Kinh Vỹ, có ghi: "Khi đi sứ nước Tàu, ông tìm cách lấy một giống Sâm về trồng ở làng quê mình, sau trở thành Sâm Thổ Hào mà người đời còn truyền tụng".

Hiện nay, loài sâm này đang mọc trong khuôn viên Đền Thờ, xung quanh mộ của Phạm Kinh Vỹ và phu nhân chính thất. Theo ông Phạm Doãn Điền, cháu đời thứ tám của Phạm Kinh Vỹ và hiện là Chủ tịch Hội Nông dân xã Thanh Tùng, người dân địa phương vẫn thường thu hái giống sâm này từ vườn nhà để làm thực phẩm và dược liệu. Giống sâm Thổ Hào cũng được đưa đi trồng tại một số địa phương khác như Mai Giang, Thanh Hà, Hạnh Lâm, Hà Tĩnh... Về mặt phân loại sinh học, Sâm Thổ Hào được xác định tên khoa học là Abelmoschus sagittifolius.

Tưởng niệm

Nhà thờ ông Phạm Kinh Vỹ được xây dựng năm Tự Đức thứ 11 (1863). Nhà thờ cũng là Đền thờ nơi tổ chức các lễ Tế tổ của Họ Phạm khu vực Thanh Chương và một số huyện Nghệ An cũng như nhánh Họ Phạm ở Hà Tĩnh. Năm 1999, lăng mộ và nhà thờ ông tại xóm Minh Sơn, xã Thanh Tùng được công nhận là Di tích Lịch sử Văn Hóa cấp Tỉnh - theo quyết định của UBND Tỉnh Nghệ An số 36, ngày 22 tháng 4 năm 1999; được Chủ tịch UBND tỉnh Nghệ An ký ngày 15 tháng 1 năm 2001. Từ đó Nhà thờ trở thành Đền thờ.

Từ đường có diện tích 2.350m2, hướng Nam, có nhà Bái đường và nhà Hậu cung. Nhà Bái đường có bức đại tự Tích thụ mim hoa (nghĩa là: hoa tốt đẹp tích tụ lại). Hậu cung có 3 gian, trong đó có bức đại tự sơn son thiếp vàng Đức lưu quang và 2 chữ cung phụng, trâm anh, đôi câu đối như sau:

Văn mạch đăng khoa hào khí vượng

Khoa danh trường đối bình phong quang.

(Văn mạch đậu cao hào khí vượng Khoa danh đình đối rạng hào quang).

Phố thủy nam lưu văn mạch viễn Hào phúc Bắc Kỳ phúc căn nguyên.

(Sông Phố về Nam mạch truyền mãi Phúc Hào rẽ Bắc phúc cội nguồn).

Trong nhà thờ có 3 đạo sắc. Đạo sắc năm Thành Thái thứ 8 (1896) phong cho ông: Đoan túc dực bảo trung hưng tôn thần. Năm 1809, Vua Duy Tân phong cho ông: Đoan túc dực bảo trung hưng Phan Tướng Công chi thần. Năm 1924, Vua Khải Định phong cho ông: Đoan túc dực bảo trung hưng Hộ quốc cứu dân tình xuyên bá Phạm Tướng Công trung đẳng thần. Ngoài ra, còn có bài thơ nhắc lại công lao của ông trong giai đoạn năm 1756. Ngày 30 tháng 4 năm 2012 Nhà thờ Hạ được xây dựng mới phía trước Đền thờ.

Tại Đền Thờ, ngày 7 tháng 2 năm 2025, để ghi nhớ công ơn Ông đã mang giống Sâm về làng, Đại Tôn Họ Phạm, chính quyền và nhân dân xã Thanh Hà, Thanh Tùng, huyện Thanh Chương, được sự chấp thuận của Sở Văn Hóa Thể Thao và Du Lịch tỉnh Nghệ An, đã diễn ra Lễ Tạ Cụ Phạm Kinh Vỹ và tuyên xưng cụ là Ông tổ Sâm Thổ Hào.

Địa danh đặt tên

Ngày nay, tại Khối 6, phường Bến Thủy, thành Phố Vinh, tỉnh Nghệ An, có con đường mang tên Ông.

Về sau bến sông thuộc xã Thanh Giang (Thanh Chương) được đặt thành Bến Ba Nghè "Tên gọi xóm Ba Nghè bắt nguồn từ bến Ba Nghè ở phía trước làng, ngày xưa có 3 vị tiến sỹ của đất Thổ Hào này ghé thuyền về vinh quy bái tổ", trong đó có ông Phạm Kinh Vỹ.